Dit is de speech van Ingeborg Verplancke (foto) uitgesproken tijdens de lustrumviering van de vijfde verjaardag van De Verklaring van 30 november in de brutalistische kapel van Kerselare. Tekening lessenaar door Jos Delbroek.

Hoe ben ik ertoe gekomen mee te denken in deze werkgroep onderwijs? 

Nu werk ik als wandelcoach en bosbadgids met een warm hart voor de mens en voor deze planeet! Maar heel lang geleden studeerde ik economische humaniora en later economisch hoger onderwijs van het lange type, zoals dat toen noemde, aan de Hogeschool voor vertalers en tolken in Gent. 

Ik studeerde er dus onder andere economie of zal ik zeggen de heersende economische concepten? Wie was ik om in vraag te stellen wat grote economische denkers bedacht hadden? 

Ik ging nadien werken in het bedrijfsleven en dat deed ik nog steeds toen ik op een dag hoorde dat economie ook anders kan. 

Dat was in de Blauwe Bloem in De Lange Steenstraat in Gent, een natuurvoedingswinkel en proeftuin voor de associatieve economie. 

Deze visie, van Rudolf Steiner, was in 1922 revolutionair en is dat nog steeds, omdat die het bestaande narratief uitdaagt en radicaal andere concepten vooropstelt.

Via Luuk Humblet en Mia Stockman leerde ik er het maatschappijmodel kennen van de sociale driegeleding, geïnspireerd door de principes vrijheid, gelijkheid en broederschap bestaande uit een economie waar broederschap voorop staat ipv concurrentie. 

Een politiek waar gelijkwaardigheid heerst in plaats van macht en een geestesleven waartoe onderwijs behoort, net zoals de kunstwereld, geneeskunde en wetenschap, waar, jullie raden het al, vrijheid heerst in plaats van de dictaten van de bedrijfswereld of de overheid.

Toen ik vorig jaar de Novemberverklaring te lezen kreeg, bleek deze goed aan te sluiten op deze visie. 

Ik had toen tussendoor ook een tijdje gewerkt in de jeugdhulp waar ik kinderen en jongeren met het onderwijssysteem zag worstelen. Dus toen Hans met een werkgroep onderwijs wilde starten, voelde ik me meteen aangesproken. Ik ben het met hem eens: als we iets ten gronde willen veranderen, zal dit via het onderwijs vorm moeten krijgen.

Hoe hebben we dit aangepakt? 

We lieten ons inspireren door een voorstelling van theaterregisseur Lara Staal, huiskunstenaar bij het NTG voor sociaal-artistieke projecten. De voorstelling ‘Dissident’ werd in 2023 opgevoerd door vijf jongeren die het moeilijk hadden zich aan te passen aan het onderwijssysteem. Adolescenten zonder acteerervaring maar met een gemeenschappelijke wens: een ander onderwijs voor een andere samenleving. 

De jongeren stelden het huidige onderwijssysteem aan de kaak, ingeschreven in een neoliberale ideologie of doctrine. De voorstelling eindigde met een brief aan toenmalig Minister van Onderwijs Ben Weyts, als reactie op een beleidsnota waarin hij scholen vergeleek met ondernemingen in niet mis te verstane bewoordingen:

“leraren zijn ‘vermogensbeheerders’, de leerlingen vertegenwoordigen ‘ons kapitaal’”

Het illustreert hoe sterk ons onderwijs aangestuurd wordt door, en doordrongen is van, ons huidig economisch systeem van altijd meer, altijd beter en altijd sneller!

De vijf ‘dissidenten’ leerden ons in hun theatervoorstelling twaalf lessen, die we nu stuk voor stuk onder de loep nemen om uiteindelijk een eerste schets te maken van een ander onderwijs – een onderwijs dat jongeren helpt van binnenuit dàt vorm te laten krijgen dat in aanleg in hen aanwezig is, zonder hen in een vorm te dùwen die hen klaarstoomt voor de economie zoals we die nu kennen. 

Ik zou jullie kunnen vertellen waar de ‘dissidenten’ tegenaan liepen maar voor een kort overzicht van deze twaalf lessen neem ik jullie even mee naar een denkbeeldige school waar:

• Leren gebaseerd is op co-creatie, in de ontmoeting tussen leerling en leerkracht, los van dictaten van overheid en economie. 
• Ingezet wordt op verbinding via dialoog en uitwisseling. 
• Nieuwsgierigheid en verbeelding geprikkeld worden. 
• De klemtoon ligt op creëren in plaats van reproduceren.
• Kennis in verhouding staat tot motivatie, behoeften en waarden in plaats van tot objectieve meetstandaarden.
• Kennis niet het doel is maar het middel om de liefde voor een vak, voor het leren en voor het leven over te brengen.
• Ruimte is voor reflectie, introspectie, oriëntatie en spirituele waarden.
• Leerlingen en leerkrachten de kans krijgen om een relatie op te bouwen en hun verantwoordelijkheid te nemen in de zorg voor elkaar.
• Eigenwaarde van leerlingen wordt gevoed door gelijkwaardigheid: tussen leerlingen en leerkrachten, tussen onderwijsrichtingen, tussen leerlingen onderling ….

Kunnen we ons deze school voorstellen? 

Als we ons deze school kunnen voorstellen, kunnen we dit onderwijs realiseren, met wilskracht, doorzettingsvermogen en zonder twijfel ook uithoudingsvermogen,kwestie van op dezelfde nagel te blijven kloppen en heel goed te weten waarom en wat we daarmee willen opbouwen!

Ik eindig graag met een quote van de Duitse kinderarts, wetenschapper en auteur Herbert Renz-Polster: 

“Een generatie, die in toenemende mate in de beste levensjaren met burn-out te kampen heeft, heeft voor haar eigen kinderen een levensweg uitgewerkt met nog meer tempo, nog meer prestatie, nog meer eisen. Ze heeft kleuterscholen omgebouwd tot scholen, omdat ze gelooft dat kinderen, die vroeg wiskunde leren, sneller het doel bereiken….wacht even, welk doel?” 

Ik zou er ook nog aan kunnen toevoegen: wiens doel?

– Ingeborg Verplancke